GRAFIKA UŻYTKOWA
GRAFIKA WARSZTATOWA
Ze względu na sposoby druku warsztat graficzny można podzielić na 3 rodzaje:
1. WYPUKŁODRUK – w którym elementami drukującymi na matrycy są elementy wypukłe (linoryt, drzeworyt, gipsoryt, ceratoryt, nazwy obce: xylografia, woodcut);
2. WKLĘSŁODRUK – w którym element drukujący stanowią linie i struktury wgłębne (techniki metalowe – intaglio, fluorografia, holografia, nazwy obce: radierung, etching, dry point, kalte nadel);
3. DRUK PŁASKI – tutaj elementem drukującym jest płaski rysunek wykonany tłustą kredką na kamieniu, blasze cynkowej czy aluminiowej, odpowiednio utrwalony, zamieniany na farbę drukarską w trakcie druku (litografia, offset). Odmianą jest druk szablonowy – sitodruk.
MATRYCA
Każdy sposób druku wiąże się z opracowywaniem matrycy. Są nią; płyty metalowe (cynkowe, miedziane), gipsowe, blok łupka kamiennego. Matrycą mogą być: arkusz sklejki, pilśni, deska, wykładziny PCV, gumoleum, tektura, plexi i wiele innych materiałów.
Ze względu na trwałość matrycy wyróżniamy:
1. warsztat graficzny o nietrwałej matrycy:
– litografia – rysunek na kamieniu jest bardzo nietrwały; po kilkunastu odbitkach zachodzą nieodwracalne, niekorzystne zmiany
– szablon, matryca wykonywana ręcznie (kolografia) – w wyniku docisku ulega niszczeniu;
– fluoroforta – ze względu na użyty materiał (szybę).
2. warsztat graficzny o trwałej matrycy:
– opracowany rysunek jest utrwalony i nie ulega niszczeniu podczas druku (np. drzeworyt, linoryt – wycięty dłutem, rylcem; wytrawiony kwasem w matrycy metalowej (akwaforta, akwatinta).
– matryca jest z tworzywa trwałego (blacha cynkowa, miedziana, linoleum, klocek drewniany, wykładzina PCV).
Najlepszym przykładem trwałości matrycy są opracowane techniką stalorytu i odbijane w setkach tysięcy egzemplarzy znaczki pocztowe, skarbowe itp., banknoty, stanowiące swoistą odmianę grafiki warsztatowej (Artystą grafikiem zajmującym się tą dziedziną grafiki był Czesław Słania, którego kunszt został doceniony w Szwecji, gdzie był grafikiem ma dworze królewskim).
ODBITKA GRAFICZNA – CECHA GRAFIKI
Efektem końcowym działań graficznych wszystkich sposobów druku jest odbitka graficzna na papierze, stanowiąc główną cechę rozpoznawalną grafiki. Odbitka zawiera artystyczne, autorskie i indywidualne cechy artysty grafika. Jest jedna z wielu, stanowiąc nakład. Każda odbitka ma swój numer kolejny i informacje o wielkości nakładu, roku powstania i technice, w lewym dolny rogu widnieje tytuł, w prawym imię i nazwisko autora. Obecnie nakłady nie przekraczają kilkudziesięciu sztuk. Dla kolekcjonerów sztuki odbitki pierwsze w nakładzie są zawsze najcenniejsze. Najstarsze metalowe techniki drukarskie powstały w XVI wieku, na bazie doświadczeń płatnerzy zdobiących zbroje i oręż. Przez stulecia warsztat graficzny prawie się nie zmienił, skupiając w sobie – podobnie jak najcenniejszy instrument muzyczny - wszystkie najbardziej wartościowe cechy, aby tworzyć wspaniałe dzieła autonomiczne o najwyższym kunszcie artystycznym.
Warsztat graficzny służył jednocześnie przez stulecia w drukarstwie, a także do opracowywania ilustracji książkowej. Nadmierna specjalizacja rzemieślnicza w obrębie biegłości reprodukcyjnej zawsze powodowała osłabienie jakości artystycznej. Często służebność warsztatu graficznego wobec zapotrzebowania społecznego była odwrotnie proporcjonalna do poziomu artystycznego. Wyjątek stanowią cykle grafik Francesca Goyi, czy litografie Honore Daumier’a. Dlatego obecnie zaniepokojenie może budzić nadmierny zalew grafiki cyfrowej, gdzie uzależnienie od nowości technicznych, efektowność wielkoformatowego druku przysłaniają osobowość twórczą. Nie często się zdarza odkrycie wartościowej grafiki cyfrowej, gdzie frapujący wyraz artystyczny i piętno osobowości autora stanowi czytelny bodziec dla odbiorcy. Podobnie niełatwo znaleźć współczesną grafikę warsztatową o unikatowych i wybitnych cechach artystycznych, stąd wniosek, że warsztat nawet cyfrowy nie jest gwarantem jakości grafiki – wszystko, co najważniejsze rodzi się w skomplikowanych procesach intelektualnych umysłu twórcy.